Νέα έκθεση διερευνά γιατί πολλά αναγεννησιακά πορτρέτα ήταν κρυμμένα για χρόνια

Η κάλυψη των πορτρέτων ενισχύει την εμπειρία του θεατή να ασχοληθεί μαζί τους.

Πριν από μισή χιλιετία, ο προτεστάντης επαναστάτης ιερέας Μάρτιν Λούθηρος έστειλε μια σειρά από μικρούς πίνακες ως αναγγελία γάμου με πολιτικές προεκτάσεις. Είχε αναθέσει στον Γερμανό ζωγράφο Lucas Cranach the Elder να τιμήσει την αμφιλεγόμενη ένωσή του με την μοναχή Katharina von Bora το 1525 μέσω πορτρέτων κρυμμένων σε ξύλινα κουτιά. Σύντομα, οι σύμμαχοί τους είχαν λάβει το μυστικό δώρο που απέρριπτε με τόλμη τους κανόνες του Καθολικισμού γύρω από την αγαμία των κληρικών.

Αν δεν έφτανε ο θάνατος του πριν από εβδομάδες από το συμβάν, ένας από τους παραλήπτες θα μπορούσε να ήταν ένας από τους μεγαλύτερους υπερασπιστές του Λούθηρου, ο Γερμανός ευγενής Φρίντριχ ο Σοφός της Σαξονίας, ο οποίος νωρίτερα εκείνο το έτος είχε παραγγείλει τα δικά του πορτρέτα – για ιδιωτικούς λόγους. Ένα ζευγάρι σκαλιστών εικόνων κρυμμένες σε δοχεία καρυδιάς αποκαλύπτουν το δικό του πρόσωπο και της ερωμένης του, Άννα Ράσπερ, που του γέννησε τέσσερα παιδιά. Το περίτεχνο σκάλισμα στα εξώφυλλα – ένας κένταυρος στο Friedrich και μια σειρήνα για την Anna – προκάλεσε ιδέες ανδρείας, γονιμότητας και επιθυμίας.

Σήμερα, σκεφτόμαστε τα πορτραίτα της Αναγέννησης ως πίνακες ζωγραφικής σε καμβά ή τοίχους εκκλησιών, που βλέπουμε ανοιχτά. Αλλά μια έκθεση στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, «Κρυμμένα Πρόσωπα: Καλυμμένα Πορτρέτα της Αναγέννησης», αποκαλύπτει πόσα έργα τέχνης της περιόδου σκόπιμα καλύφθηκαν από ζωγραφισμένα πάνελ ή παντζούρια ή περιείχαν πρόσθετες συνθέσεις στην πίσω πλευρά τους.

«Αυτά τα πολύπλευρα και καλυμμένα πορτρέτα δεν έχουν γίνει ποτέ ξανά αντικείμενο έκθεσης», είπε η επιμελήτρια της παράστασης, Άλισον Μάνγκες Νογκέιρα, σε βιντεοκλήση με το CNN. «(Θέλουμε) να δώσουμε στους επισκέπτες μια αίσθηση αυτών των έργων ως τρισδιάστατων αντικειμένων. Είναι ένας νέος τρόπος εξέτασης αυτού του υλικού — ακόμη και σε ανθρώπους του χώρου.»

Οι ερευνητές γνωρίζουν τώρα, από τα αποθέματα καλλιτεχνών στην Αγγλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ολλανδία και την Ισπανία ότι αυτή η τάση παρέμεινε για αιώνες, σύμφωνα με την έκθεση. Πολλά έργα που βλέπουμε σήμερα μπορεί να μην είναι πλέον ολοκληρωμένα: Τα πορτρέτα και τα εξώφυλλά τους – τα τελευταία που συχνά απεικόνιζαν σκηνές ή σύμβολα που προορίζονταν να προσφέρουν πληροφορίες για τους χαρακτήρες των πορτραίτων – συχνά χωρίζονται σήμερα και εκτίθενται, πωλούνται ή αποκτώνται ως αυτόνομα έργα.

Η κάλυψη των πορτρέτων ενισχύει την εμπειρία του θεατή να ασχοληθεί μαζί τους, είτε ρομαντικής είτε πολιτικής φύσης (αν και υπήρχαν και πρακτικοί λόγοι, όπως η προστασία τους κατά τη μεταφορά, καθώς πολλά ήταν δώρα). Η πρακτική ακολουθεί επίσης μια «μακρά παράδοση» συσκότισης ιερών εικόνων, είπε η Νογκέιρα, για να «βελτιωθεί η θεϊκή φύση ενός αντικειμένου».

Μέχρι τον 16ο και τον 17ο αιώνα, τα κρυφά πορτρέτα είχαν γίνει δημοφιλή και σε πιο φορητές μορφές, όπως σε αξεσουάρ όπως μενταγιόν, ρολόγια και ψεύτικα νομίσματα, όπως τα γραφήματα της έκθεσης. Οι ερωτικές εικόνες, επίσης, επωφελήθηκαν από κρυφές κουρτίνες και πτερύγια σε δεμένα βιβλία.

Many intimate Renaissance portraits were hidden behind covers — this new exhibition explores why