Ζοζεφίν Μπέικερ: Σούπερ σταρ, κατάσκοπος, διώκτρια των Ναζί και υπέρμαχος των πολιτικών δικαιώματών

Η Ζοζεφίν Μπέικερ ήταν, σύμφωνα με τον αξιωματικό αντικατασκοπείας των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του πολέμου, τον υπολοχαγό Πολ Τζένσεν, «η Νο 1 επαφή μας στο γαλλικό Μαρόκο», υποστηρίζοντας τη συμμαχική αποστολή «με μεγάλο κίνδυνο για την ίδια της τη ζωή – και το εννοώ κυριολεκτικά. Θα ήμασταν αρκετά αβοήθητοι χωρίς αυτήν».

Ο Βρετανός πράκτορας των μυστικών υπηρεσιών Ντόναλντ Ντάρλινγκ την είχε καταγράψει ως μια ιδιαίτερα «αγαπητή πράκτορα της κυβέρνησης (σ.σ. του Σαρλ) Ντε Γκωλ». Γνωρίζοντας καλά τη σημασία της, η βρετανική υπηρεσία εξωτερικών πληροφοριών MI6 την αποκαλούσε «την αγαπημένη κυρία πράκτορα» των Ελεύθερων Γάλλων.

«Μαύρη Αφροδίτη»

Πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ζοζεφίν Μπέικερ ήταν η «Μαύρη Αφροδίτη»: η πρώτη μαύρη γυναίκα σούπερ σταρ στον κόσμο, που χόρευε Charleston φορώντας μόνο μαργαριτάρια και μια φούστα από μπανάνες, επιδεικνύοντας το κατοικίδιο τσιτάχ της, σκανδαλίζοντας το Le Tout-Paris.

Μετά τον πόλεμο, η Μπέικερ έγινε μια εξέχουσα αγωνίστρια των πολιτικών δικαιωμάτων στις ΗΠΑ, η οποία, ως γνωστόν, μίλησε με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ στην Πορεία στην Ουάσιγκτον το 1963 και υιοθέτησε 12 παιδιά από οκτώ χώρες για να ζήσουν μαζί της στον πύργο της στη Ντορντόν.

Όμως μια νέα έρευνα, αποκάλυψε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η Μπέικερ δεν ήταν μόνο μια εξαιρετικά αποτελεσματική πράκτορας, αλλά χρησιμοποιούσε επίσης την ίδια διασημότητα που παρείχε την τέλεια κάλυψη για την κατασκοπεία της ως ένα ισχυρό μέσο για την προώθηση της υπόθεσης των ίσων δικαιωμάτων.

«Η εξέταση της ζωής της μέσα από το πρίσμα του πολέμου μας βοηθά πραγματικά να καταλάβουμε ποια ήταν και να κατανοήσουμε τι έκανε αργότερα», δήλωσε η Χάνα Ντάιαμοντ, καθηγήτρια γαλλικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ και συγγραφέας του βιβλίου «Josephine Baker’s Secret War».

«Ο πόλεμος ήταν τόσο σημαντικός- είναι το κομμάτι που λείπει από το παζλ της. Αυτή (σ.σ. η Μπέικερ) ήταν εκπληκτικά καλά εξοπλισμένη για να είναι κατάσκοπος- μια καλλιτέχνιδα, μέσα και έξω από τα δόντια. Το κίνητρό της προερχόταν από το τεράστιο χρέος που ένιωθε προς τη Γαλλία, η οποία την είχε κάνει σταρ – και είχε τις ρίζες του στον ρατσισμό με τον οποίο μεγάλωσε».

Η κατασκοπεία

Γεννημένη το 1906 στο Σεντ Λούις του Μιζούρι, η Μπέικερ εγκατέλειψε το σχολείο στα 12 της χρόνια και το 1921 συμμετείχε σε ένα μιούζικαλ, αμιγώς μαύρων καλλιτεχνών, στο Μπρόντγουεϊ. Τέσσερα χρόνια αργότερα, κέρδισε μια θέση σε μια παράσταση στο Παρίσι, «La Revue Nègre», και έβαλε «πλώρη» για τη Γαλλία. Γρήγορα έγινε ένα τεράστιο αστέρι.

Μέχρι το 1939, όταν στρατολογήθηκε από τον Ζακ Αμπτί, έναν αρχικά επιφυλακτικό Γάλλο πράκτορα των μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος θα γινόταν ο δάσκαλός της και εραστής της, η Μπέικερ ήταν η πιο ακριβοπληρωμένη show-girl της Ευρώπης και μια από τις διασημότερες μεταξύ των γυναικών.

Ο Αμπτί της δίδαξε τα κόλπα της κατασκοπίας, όπως τη χρήση αόρατου μελανιού, αλλά η μεγάλη φήμη της Μπέικερ – που σήμαινε ότι όλοι και παντού ήθελαν να τη γνωρίσουν – και η κοινωνική της πλευρά (που εξασφάλιζε επίσης ότι μιλούσαν ελεύθερα) ήταν τα πραγματικά κατασκοπευτικά της πλεονεκτήματα.

Από τις αρχές του 1941, η Μπέικερ, υπό την αιγίδα των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, ταξίδευε από το Μαρακές, όπου είχε την έδρα της, στη Λισαβόνα, τη Μαδρίτη, τη Σεβίλλη και τη Βαρκελώνη, και σε όλη τη βόρεια Αφρική, δίνοντας συναυλίες, συμμετέχοντας σε δεξιώσεις – και συλλέγοντας και μεταφέροντας άκρως απόρρητες πληροφορίες σε συμμαχικούς πράκτορες.

Αποδείχθηκε αρκετά ικανή σε αυτό ώστε να της απονεμηθεί, μετά τον πόλεμο, το μετάλλιο της αντίστασης και, με καθυστέρηση, το στρατιωτικό  βραβείο Croix de guerre.

Οι πληροφορίες

Η Ζοζεφίν Μπέικερ συνήθιζε να μεταφέρει πληροφορίες -συχνά καρφιτσωμένες στο σουτιέν της. Αν και το τι ακριβώς περιείχαν οι σημειώσεις που έφερε ήταν, σε πολλές περιπτώσεις, άγνωστο, η έρευνα της Ντάιαμοντ δείχνει ότι μερικές φορές αποδείχθηκαν εξαιρετικά πολύτιμες και άλλες φορές ήταν κρίσιμες.

Προηγουμένως αχρησιμοποίητες πηγές δείχνουν, για παράδειγμα, ότι μετά την απόβαση των συμμάχων στη βόρεια Αφρική το 1942, η Μπέικερ και οι τοπικοί ηγέτες που είχε καλλιεργήσει έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην παροχή βοήθειας στην αμερικανική αντικατασκοπεία στο Μαρόκο, εντοπίζοντας κατασκόπους ναζί και επιτρέποντας εκατοντάδες συλλήψεις.

«Γνωρίζουμε τώρα ότι συνέχισε ως βασικός μεσάζων μεταξύ των Γάλλων, των Αμερικανών και των Μαροκινών το 1943 και το 1944», δήλωσε η Ντάιμοντ. «Γνωρίζαμε εδώ και καιρό λίγα πράγματα για τις συμμαχικές κατασκοπευτικές της δραστηριότητες. Αλλά αυτός ο ρόλος της ως ζωτικής σημασίας ενδιάμεσος είναι καινούργιος».

Η αντιρατσιστική εκστρατεία

Ομοίως, οι σύγχρονες πηγές δείχνουν ότι η μεταπολεμική αντιρατσιστική εκστρατεία της Μπέικερ είχε ήδη ξεκινήσει στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Οι περιοδείες της στα στρατόπεδα του αμερικανικού στρατού στη βόρεια Αφρική την έφεραν αντιμέτωπη με τον φυλετικό διαχωρισμό που είχε αφήσει πίσω της το 1925.

Οι συνεντεύξεις στον Τύπο της εποχής καθιστούν πολύ σαφή τα κίνητρά της για τις παραστάσεις: «Κάνω ό,τι μπορώ για να βοηθήσω στην επικράτηση της πολεμικής προσπάθειας», δήλωσε στο Chicago Defender το 1943, αλλά και «για να κάνω τους ανθρώπους γενικά να εκτιμούν περισσότερο και να είναι πιο ευγενικοί προς τη φυλή μου».

Η αποδοχή από τα στρατεύματα για τα οποία τραγουδούσε και χόρευε είχε να κάνει με την προώθηση της αμφισβήτησης του ρατσισμού στην πατρίδα της, δήλωσε η Μπέικερ στην Palestine Post την ίδια χρονιά: «Κάθε επιτυχία που έχω μετράει για τους μαύρους αδελφούς μου στην Αμερική».

Στη βόρεια Αφρική, η Μπέικερ εμφανίστηκε, ασυνήθιστα, για ακροατήρια αμερικανικών στρατευμάτων χωρίς διακρίσεις. Παίζοντας για τις βρετανικές δυνάμεις, δέχτηκε επίσης άσχημα ρατσιστικά σχόλια, προφανώς από νοτιοαφρικανικά στρατεύματα, κατέγραψε ο αξιωματικός ψυχαγωγίας των βρετανικών ενόπλων δυνάμεων Χένρι Χάφορντ Τζέινς.

Το ζήτημα ήταν υπαρξιακό, είπε η Ντάιαμοντ. «Οι διακρίσεις ήταν πίσω από την απόφασή της να παραμείνει στη Γαλλία. Στο Παρίσι, είχε απομακρυνθεί από τους άλλους Αφροαμερικανούς εξόριστους. Ήθελε να είναι Γαλλίδα και όταν ήρθε ο πόλεμος, σε αντίθεση με άλλους που έφυγαν από τη Γαλλία, εκείνη έμεινε για να υποστηρίξει τους συμπατριώτες της».

Ωστόσο, η Μπέικερ αρνήθηκε να εμφανιστεί στο κατεχόμενο Παρίσι και μετακόμισε στο Ντορντόν λίγες ημέρες πριν από την άφιξη των Γερμανών και, αργότερα, στο Μαρόκο που ελέγχεται από το Βίτσι. Ο γάμος της με τον Ζαν Λιόν το 1937, που την έκανε Γαλλίδα πολίτη, ενίσχυσε τις απόψεις της. Ο Λιόν ήταν Εβραίος και η Μπέικερ βοήθησε την οικογένειά του να ξεφύγει από τους Γερμανούς. «Ήξερε πολύ καλά, από πρώτο χέρι, τι σήμαινε ο ναζιστικός ρατσισμός», δήλωσε ο Ντάιαμοντ.

Αντίθετα, ο ένθερμος «γκωλισμός» της – αλληλογραφούσε συχνά με τον στρατηγό πολύ μετά το τέλος του πολέμου, όπως αποκαλύπτει το βιβλίο – και η εξιδανίκευση της Γαλλίας σήμαινε ότι παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό σιωπηλή όταν οι βορειοαφρικανικές αποικίες της πάσχιζαν για ανεξαρτησία.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Μπέικερ κινητοποίησε το ταλέντο της ως καλλιτέχνιδα, εντός και εκτός σκηνής, για μια ελεύθερη Γαλλία. Μετά από αυτόν, εφάρμοσε ό,τι είχε μάθει, αξιοποιώντας αποτελεσματικά τη διασημότητά της για να διαμαρτυρηθεί κατά των πολιτικών φυλετικού διαχωρισμού της πατρίδας της.

*Πηγή: The Guardian

ΠΗΓΗ

Ακολουθήστε το simpleradio.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις