Το φωτεινό, τοξικό χρώμα που προέρχεται από τα ηφαίστεια | in.gr

«Εξαφανίστε το πορτοκαλί χρώμα από την ιστορία της τέχνης και το όλο θέμα θα καταρρεύσει» γράφει η Kelly Grovier στο BBC.

Ο ουρανός πάνω από την Κραυγή του Έντβαρτ Μουνκ πέφτει και η φωτιά που ανάβει τον περίφημο Φλεγόμενο Ιούνιο του Φρέντερικ Λέιτον σβήνει. Αφαιρέστε το πορτοκαλί, και τα πάντα, από τη ζεστή αιώνια λάμψη της αιγυπτιακής ζωγραφικής των τάφων μέχρι την ταραγμένη φουρκέτα των καπνισμένων αυτοπροσωπογραφιών του Βίνσεντ βαν Γκογκ, εξαφανίζονται.

Ο μεντεσές μεταξύ ζωής και θανάτου

Ως έμπειρος διαιτητής μεταξύ του αποφασιστικού κόκκινου και του ανυποχώρητου κίτρινου, το πορτοκαλί είναι μια χρωστική που περιστρέφεται. Είναι ένας μεντεσές μιας απόχρωσης που επιτρέπει σε ένα έργο τέχνης να περιστρέφεται μεταξύ αντίθετων καταστάσεων ύπαρξης – αυτού του κόσμου και ενός άλλου, της ζωής και του θανάτου.

Έξω από το πλαίσιο της ιστορίας της τέχνης, το πορτοκάλι έχει αποδειχθεί ένα ασυνήθιστα ελαστικό σύμβολο, που ανθίζει σε ένα φάσμα σχημάτων και πολιτιστικών σημασιών.

Αν και ο σημαίνων ευρωπαϊκός βασιλικός οίκος της Οράγγης ανάγει το όνομά του πιο πίσω από την πραγματική επινόηση του χρώματος στη δεκαετία του 1540, ο εξέχων γιος του, Γουλιέλμος Γ’ (γνωστότερος ως Γουλιέλμος της Οράγγης), αγκάλιασε γρήγορα τη γλωσσική σύμπτωση στη δεκαετία του 1570.

Το χρώμα που έχει καρποφορήσει πιο ψυχικά

Η πορτοκαλί-λευκό-μπλε επαναστατική σημαία του θα γινόταν ο πρόδρομος του σύγχρονου τρίχρωμου χρώματος των Κάτω Χωρών.

Από εκεί και πέρα, το πορτοκαλί πήρε το χρώμα των πάντων, από τα ελβετικά πυροσβεστικά οχήματα μέχρι τις στολές που φορούν οι αστροναύτες στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Όμως είναι στο πεδίο της τέχνης και της αισθητικής που το χρώμα έχει καρποφορήσει πιο ψυχικά.

Από την αρχαιότητα έως τα τέλη του 19ου αιώνα, ένα ηφαιστειακό ορυκτό που βρέθηκε σε θειούχες φουμαρόλες (μεγάλες σχισμές στο φλοιό της Γης) αποτελούσε σημαντική πηγή για τη συγκομιδή πορτοκαλί χρωστικής.

Η άκρως τοξική σανδαράχη, πλούσια σε θανατηφόρο αρσενικό, ωριμάζει από απαλό κίτρινο σε εξωφρενικό πορτοκαλί όταν υποβάλλεται στη θερμότητα της φωτιάς.

Η ενασχόληση με τον αποκρυφισμό του πορτοκαλί σήμαινε ότι φλερτάριζαν εξίσου με τη θνητότητα και την αθανασία

Το πορτοκαλί και η φιλοσοφική λίθος

Πεπεισμένοι ότι η φωτεινή λάμψη της σανδαράχης (orpiment στα αγγλικά, είναι σύντμηση των λατινικών aurum, που σημαίνει «χρυσός», και pigmentum, που σημαίνει «χρώμα») πρέπει να είναι ένα βασικό συστατικό για την παρασκευή της φιλοσοφικής λίθου, οι αλχημιστές επί αιώνες διακινδύνευαν να εκτεθούν στη βλαβερή ουσία.

Το ίδιο έκαναν και οι καλλιτέχνες. Η ενασχόληση με τον αποκρυφισμό του πορτοκαλί σήμαινε ότι φλερτάριζαν εξίσου με τη θνητότητα και την αθανασία.

Το αυλακωμένο βελούδο έχει γίνει η εξωτερική αντανάκλαση του μυαλού του συγγραφέα

Η φαντασία μόλις έχει αναφλεγεί

Ηθελημένα ή όχι, αυτή η διφορούμενη αύρα είναι ακατάσχετη όπου το πορτοκάλι εμφανίζεται στην τέχνη. Πάρτε για παράδειγμα το πορτραίτο ενός συγγραφέα του Γάλλου ζωγράφου ροκοκό Ζαν-Ονορέ Φραγκονάρ, που απαθανατίστηκε σε μια στιγμή έντονης έμπνευσης ζωγραφισμένο γύρω στο 1769.

Το βελούδινο πορτοκαλί σακάκι του ποιητή – τα ζωηρά του εξογκώματα που τρεμοπαίζουν σαν φωτοβολίδες – απειλεί να καταπιεί το αλληγορικό θέμα ενός ποιητή του οποίου η φαντασία μόλις έχει αναφλεγεί.

Το αυλακωμένο βελούδο έχει γίνει η εξωτερική αντανάκλαση του μυαλού του συγγραφέα. Αυτή η εξατμιστική στιγμή ονειροπόλησης που φωτίζει το θέμα, σαν να βγαίνει από το εσωτερικό της ψυχής του, είτε θα του εξασφαλίσει την αιώνια φήμη του ως διάσημου βάρδου είτε θα βάλει φωτιά στην ίδια του την ύπαρξη. Αν τον διαμορφώσετε με οποιοδήποτε άλλο χρώμα εκτός από το πορτοκαλί, η φλογερή δύναμη του έργου θα χανόταν εντελώς.

Δύο ανταγωνιστικές αποχρώσεις του πορτοκαλί που κυριαρχούν και διαιρούν την ακτινοβόλο επιφάνεια σε ανταγωνιστικές περιοχές ευσέβειας και κακοήθειας

Μια σπίθα σε μια φλόγα

Ούτε είναι δυνατόν να φανταστεί κανείς την Αυτοπροσωπογραφία με Φωτοστέφανο και Φίδι, ζωγραφισμένη από τον μεταϊμπρεσιονιστή Paul Gauguin περισσότερο από έναν αιώνα μετά τον καμβά του Φραγκονάρ, ποτισμένη με άλλα χρώματα εκτός από τις δύο ανταγωνιστικές αποχρώσεις του πορτοκαλί που κυριαρχούν και διαιρούν την ακτινοβόλο επιφάνειά της σε ανταγωνιστικές περιοχές ευσέβειας και κακοήθειας.

Το έργο, που φιλοτέχνησε ο Γκογκέν ζώντας στο βορειοδυτικό γαλλικό ψαροχώρι Le Pouldu, απεικονίζει, στο πάνω μέρος του, μια αγία αδιαφορία για τους κοσμικούς πειρασμούς, όπως συμβολίζεται από ένα κλωνάρι απαγορευμένου φρούτου που κρέμεται.

«Για να βεβαιωθούμε ότι δεν θα χάσουμε το αδιαμφισβήτητο σημείο, ο καλλιτέχνης έχει στεφανωθεί σε αυτό το ημισφαίριο του έργου με ένα αγγελικό φωτοστέφανο. Το κάτω μισό του ξύλινου πίνακα, ωστόσο, αποκαλύπτει μια ανεξέλεγκτη ευαισθησία στο κακό, καθώς το σαγηνευτικό φίδι από τον Κήπο της Εδέμ έχει τυλίξει τον καλλιτέχνη γύρω από το παροιμιώδες δάχτυλό του» γράφει γράφει η Kelly Grovier στο BBC.

Μακριά από το να απεικονίζει την ξέγνοιαστη χαρά, το προσεκτικά χορογραφημένο αριστούργημα του Matisse ακροβατεί στην κοσμική καταστροφή

Η περιστροφή του κόσμου

Και έτσι συμβαίνει, έργο με έργο, αιώνα με τον αιώνα: όπου το πορτοκαλί χρώμα υπαγορεύει τη θερμοκρασία ενός έργου τέχνης.

Πώς αλλιώς μπορεί να γίνει αντιληπτό το βασίλειο στο οποίο το υγροποιημένο πρόσωπο του ήρωα του Μουνκ ουρλιάζει κάτω από έναν παράξενο και αποξενωτικό ουρανό καμένης κανέλας στην Κραυγή;

Πώς αλλιώς μπορείτε να περιγράψετε τον αιώνιο χώρο στον οποίο ο εμβληματικός Χορός του Henri Matisse στροβιλίζεται αποκαλυπτικά στην άκρη της λήθης;

Ο Χορός, που ανατέθηκε το 1909 από έναν πλούσιο Ρώσο επιχειρηματία για να κοσμήσει τη σκάλα της έπαυλής του, με την πρώτη ματιά θα μπορούσε να φανεί ως η αποθέωση της ρυθμικής απόλαυσης και της συγχρονισμένης ελαφρότητας.

Όμως η απόκοσμη βερικοκί απόχρωση των πέντε εκστατικών γυμνών, που μοιάζουν να έχουν ενσωματώσει στην ίδια τους την ύπαρξη το πορτοκαλί του Αρμαγεδδών του έργου του Μουνκ, είναι μια ένδειξη ότι κάτι πιο σύνθετο και επικίνδυνο παίζει ρόλο.

Οι δύο χορευτές έχουν χάσει τη λαβή τους ο ένας από τα χέρια του άλλου, καθώς αυτός που βρίσκεται πιο κοντά μας αρχίζει να γλιστράει στο έδαφος. Το αριστερό της πόδι γλιστράει ήδη εκτός οπτικού πεδίου.

Μακριά από το να απεικονίζει την ξέγνοιαστη χαρά, το προσεκτικά χορογραφημένο αριστούργημα του Matisse ακροβατεί στην κοσμική καταστροφή. Η ίδια η περιστροφή του κόσμου διαδραματίζεται επικίνδυνα σε αμφιβολία.

Ο Μουνκ και ο Matisse έδωσαν τον τόνο, όπως λέγεται, για το προφητικό ταμπεραμέντο του πορτοκαλί στη σύγχρονη και μοντέρνα τέχνη.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, η δυσοίωνη αναλαμπή του πορτοκαλί θα βρεθεί να διαθλάται ποικιλοτρόπως στα έργα όλων, από τον Francis Bacon, όπου θέτει το δυσοίωνο σκηνικό για τις ενοχλητικές Τρεις Σπουδές για Φιγούρες στη Βάση μιας Σταύρωσης (1944), καθώς και στο έργο του Rene Magritte Η Τέχνη της Ζωής (1967), όπου το χρώμα διογκώνεται σε σημείο έκρηξης ως σουρεαλιστικό κρανίο.

Όσο κρίσιμο και αν ήταν το πορτοκαλί στην ιστορία της τέχνης μέχρι το τέλος του περασμένου αιώνα, έχει ήδη βαφτεί ανεξίτηλα στον εκτυλισσόμενο ιστό της σύγχρονης καλλιτεχνικής συνείδησης.

*Με στοιχεία από bbc.com

ΠΗΓΗ

Ακολουθήστε το simpleradio.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις