Tilos Artist Residency: Η τέχνη ως μέσο επανασύνδεσης με το περιβάλλον και την κοινότητα

Το πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών Tilos Artist Residency, που διοργανώνει ο φορέας Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI) σε συνεργασία με τον British Council στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Circular Cultures / Making Matters, πραγματοποιείται κάθε χρόνο στο νησί της Τήλος, με αντικείμενο τη διασύνδεση τέχνης, σχεδιασμού και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Η φετινή έκδοση φιλοξενεί την βρετανική κολεκτίβα STORE – μια ομάδα καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών που δραστηριοποιείται ανάμεσα στο Λονδίνο και τη Ρότερνταμ, με σαφή κοινωνικό προσανατολισμό προς τη συμπερίληψη νέων από υποεκπροσωπούμενες ομάδες και την υποστήριξη της πρόσβασής τους σε δημιουργικές σπουδές.

Η συνεργασία αυτή αποτελεί συνέχεια των προηγούμενων χρόνων, όπου στο πλαίσιο του ιδίου προγράμματος φιλοξενίας συμμετείχαν οι RESOLVE Collective (2023) και οι POoR Collective (2024) με ανάλογο περιβαλλοντικό και κοινωνικό προσανατολισμό.

Στην Ελλάδα, η υπεύθυνη για τα προγράμματα των τεχνών του British Council, Μαρία Παπαιωάννου, που έχει σημαντική εμπειρία στην ανάπτυξη διεθνών πολιτιστικών προγραμμάτων, επισημαίνει πως η Τήλος, ως πρώτο ελληνικό νησί που φιλοξενεί ολοκληρωμένο σχέδιο κυκλικής οικονομίας, αποτελεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον πεδίο για καλλιτεχνικό πειραματισμό με κοινωνικό αποτύπωμα.

Με υπόβαθρο την επιτυχημένη πορεία του νησιού προς το «μηδενικά απόβλητα», η Τήλος προσφέρει ένα ιδιαίτερο πεδίο για τη σύνδεση της δημιουργίας με την πραγματικότητα του τόπου, τη συμμετοχή της κοινότητας και την εφαρμογή ιδεών κυκλικής οικονομίας.

Η παρούσα συνέντευξη στο CNN Greece εστιάζει στη φετινή επιλογή των STORE, στις μεθόδους ενσωμάτωσης της τοπικής κοινωνίας, στις προκλήσεις της νησιωτικής πραγματικότητας σε σχέση με το περιβάλλον και στον στόχο για ένα διαρκές έργο με ουσιαστικό αποτύπωμα.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:

Το πρόγραμμα με το οποίο συνεργάζεται φέτος το Tilos Artist Residency, STORE, είναι ένα συλλογικό οραματισμού, που δραστηριοποιείται στην εκπαίδευση, το design και την κοινωνική εμπλοκή. Ποιες ήταν οι λόγοι που επιλέχθηκαν οι καλλιτέχνες αυτοί για να ηγηθούν της φετινής χρονιάς;

PCAI: Οι STORE είναι ένας κοινωνικά ενεργός οργανισμός δημιουργικών επαγγελματιών, με πίστη στη δύναμη της τέχνης και του σχεδιασμού ως εργαλείων κοινωνικής αλλαγής. Ο τρόπος που συνδέουν την εκπαίδευση, τη δημιουργικότητα και τη συλλογικότητα ταυτίζεται με το όραμα του PCAI και τη φιλοσοφία του Tilos Artist Residency. Θεωρήσαμε ότι η προσέγγισή τους θα εμπνεύσει και θα αποτελέσει πρόσφορο έδαφος για την εξέλιξη του προγράμματος, δίνοντας νέα δυναμική στη σχέση ανάμεσα στην τέχνη, την κοινότητα και το περιβάλλον.

Μαρια Παπαιωάννου: Πέρα από την εμπειρία της συγκεκριμένης κολεκτίβας στον κυκλικό σχεδιασμό και τη βιωσιμότητα, οι STORE ξεχώρισαν για την εκτενή τους δραστηριότητα στον τομέα της εκπαίδευσης και της επιμόρφωσης διαφορετικών κοινοτήτων, καθώς και στην ανάπτυξη προγραμμάτων που προάγουν τη διαγενεακή γνώση, ενισχύουν τη συμμετοχικότητα στον δημόσιο χώρο και ενδυναμώνουν την κοινωνική συνοχή. Αυτό που έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στην αρχική τους πρόταση, πέρα από τη δημιουργικότητα, ήταν η παιχνιδιάρικη διάθεση ως προς το τελικό αποτέλεσμα, το οποίο σχεδιάστηκε να είναι αμιγώς συμμετοχικό. Επιπλέον, η πρόθεσή τους να αφιερώσουν χρόνο σε πρωτογενή έρευνα και ουσιαστική εξοικείωση με την τοπική κοινότητα της Τήλου, ενίσχυσε την πίστη μας ότι η παρουσία τους θα είναι ουσιαστική και γόνιμη — όχι μόνο για την κοινότητα, αλλά και για τη δική τους καλλιτεχνική πρακτική.

Πώς σκοπεύετε να ενσωματώσετε ή να συνεργαστείτε με την κοινότητα της Τήλου, τα σχολεία και τους κατοίκους, ώστε το έργο των καλλιτεχνών να έχει διάρκεια και να μην περιορίζεται μόνο στη διάρκεια της διαμονής;

PCAI: Κάθε χρονιά, το πρόγραμμα εξελίσσεται οργανικά, βασισμένο στη συνεχή αλληλεπίδραση με την τοπική κοινωνία. Η ουσιαστική εμπλοκή των κατοίκων και των σχολείων αποτελεί θεμελιώδη πυλώνα του Residency.
Φέτος, οι STORE πραγματοποίησαν δύο δημιουργικά εργαστήρια στο Δημοτικό Σχολείο Τήλου, όπου τα παιδιά συμμετείχαν με μεγάλο ενθουσιασμό. Έμαθαν τεχνικές χαρτοκοπτικής και σχεδίασαν πολύχρωμα μοτίβα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία καπέλων από ανακυκλωμένα υλικά. Από αυτή τη δράση γεννήθηκε η ιδέα να δημιουργηθούν εύχρηστα εγχειρίδια κατασκευών, που θα προσφέρουν στα παιδιά τη δυνατότητα να συνεχίσουν να δημιουργούν και μετά το τέλος του προγράμματος, ενισχύοντας έτσι τη βιωσιμότητα της δράσης και τη συνέχεια της δημιουργικής απασχόλησης στο νησί. Παράλληλα, διοργανώνουμε open studio days, εκθέσεις και παρουσιάσεις με την εμπλοκή της κοινότητας και των επισκεπτών στο νησί με μεγάλη προσέλευση και εξαιρετικά ενδιαφέροντα αποτελέσματα κάθε φορά.

Μαρια Παπαιωάννου: Η δημιουργικότητα και η αφοσίωση της ομάδας STORE έφεραν μια νέα ενέργεια στο φετινό residency, χτίζοντας πάνω στην επιτυχία των προηγούμενων ετών με συλλογικότητες όπως οι Resolve Collective και οι POoR. Βασική μας επιδίωξη είναι να μένει πάντα κάτι πίσω στο νησί και στους κατοίκους – είτε αυτό είναι κάτι υλικό και χειροπιαστό, όπως ένα zine, μια εγκατάσταση ή ένα εγχειρίδιο, είτε είναι οι γνώσεις, οι δεξιότητες και η έμπνευση που αποκτώνται μέσα από τα εργαστήρια και τη συμμετοχή. Στοχεύουμε σε έργα που δεν ολοκληρώνονται με την αποχώρηση των καλλιτεχνών, αλλά αφήνουν εργαλεία και γνώσεις που μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν, να ενεργοποιούνται και να εξελίσσονται από την ίδια την κοινότητα και μετά το πέρας του residency. Κάθε χρόνο αξιολογούμε το αποτέλεσμα και δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στο να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες και τις επιθυμίες της τοπικής κοινωνίας, μέσα από ανοιχτές συζητήσεις και επαφή με φορείς και κατοίκους. Η επιλογή των Βρετανών καλλιτεχνών βασίζεται όχι μόνο στην καινοτομία που φέρνουν από τη σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή του Ηνωμένου Βασιλείου – σε επίπεδο πρακτικών, μεθοδολογίας και θεματολογίας – αλλά και στην ικανότητά τους να συνεισφέρουν ενεργά στο κοινό καλό και να προχωρούν το πρόγραμμα ένα βήμα παραπέρα, με σεβασμό και συνεργασία.

Το Tilos Artist Residency έχει θεματικό πλαίσιο την κυκλική οικονομία, το upcycling και την καινοτόμα διαχείριση απορριμμάτων. Ποιες προκλήσεις και ευκαιρίες βλέπετε στη σύνδεση τέχνης και περιβάλλοντος σε ένα νησιωτικό περιβάλλον;

PCAI: Η Τήλος είναι ένα νησί που αντιμετωπίζει καθημερινά προκλήσεις λόγω της γεωγραφικής της ιδιαιτερότητας, όμως αυτό ακριβώς το πλαίσιο δημιουργεί γόνιμο έδαφος για πειραματισμό και συνεργασία.
Η τέχνη, μέσα από το Residency μας, το οποίο έχει φιλοξενήσει καταξιωμένους εικαστικούς, αρχιτέκτονες και designers, όπως οι New Raw, Hypercomf, Resolve και POoR, γίνεται ένα μέσο επανασύνδεσης με το περιβάλλον και ταυτόχρονα ένας τρόπος ενεργοποίησης της κοινότητας. Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν «συναντούν» την πραγματικότητα του νησιού, μαθαίνουν από αυτήν και συνδιαμορφώνουν με τους κατοίκους μια νέα δημιουργική εμπειρία. Το αποτέλεσμα είναι πάντα απρόβλεπτο και μοναδικό, μια πραγματική «ζύμωση» πολιτισμού, φύσης και συλλογικότητας.

Μαρια Παπαιωάννου: Ακριβώς αυτές οι προκλήσεις είναι που κάνουν το συγκεκριμένο πρόγραμμα φιλοξενίας τόσο ιδιαίτερο και μοναδικό. Το να έχει ένας καλλιτέχνης από τη Βρετανία την ευκαιρία να περάσει δέκα μέρες σε ένα απομακρυσμένο νησί της Ελλάδας — και μάλιστα στο πρώτο zero waste νησί της χώρας — τον Οκτώβριο, δημιουργεί το κατάλληλο πλαίσιο για να εξελίξει την έρευνά του και την καλλιτεχνική του πρακτική. Μέσα από τη βιωματική επαφή με την τοπική κοινωνία, ο καλλιτέχνης όχι μόνο μαθαίνει από τις εμπειρίες, τις γνώσεις και τις πρακτικές των κατοίκων, αλλά συμμετέχει ενεργά και συλλογικά σε μια δημιουργική διαδικασία ανταλλαγής. Αυτή η σύμπραξη —ανάμεσα στην τέχνη, την τοπική γνώση και τις περιβαλλοντικές πρακτικές— δημιουργεί ένα περιβάλλον μάθησης και πειραματισμού που δεν θα μπορούσε να προκύψει σε έναν συμβατικό εκθεσιακό χώρο ή ένα αστικό πλαίσιο. Το residency λειτουργεί ως εργαστήριο προς πιο βιώσιμες και συνδεδεμένες μορφές δημιουργίας.

Με δεδομένη τη συνεργασία PCAI και British Council υπό το πρόγραμμα Circular Cultures / Making Matters, ποιοι είναι οι στόχοι για τη φετινή έκδοση σε σχέση με την προηγούμενη εμπειρία (π.χ. RESOLVE, POoR);

PCAI: Ένας σημαντικός στόχος-πρόκληση για την φετινή έκδοση ήταν να αφουγκραστούν οι καλλιτέχνες το νησί και την συνθήκη που βιώνει η κοινότητα ώστε να χτίσουν και να εξελίξουν και μια ενδεχόμενη μελλοντική σύνδεση.
Η φετινή θεματική γύρω από το design και την ανακύκλωση ανέδειξε τη δημιουργία καπέλων από ανακυκλωμένα υλικά, μια ιδέα που συνδυάζει δημιουργικότητα, βιωσιμότητα και χρηστικότητα. Αυτό το εγχείρημα μπορεί να αποτελέσει τη βάση για μια διαρκή σχέση ανάμεσα στους STORE και την Τήλο — μια συνεργασία που θα συνεχίσει να εξελίσσεται πέρα από τη διάρκεια του Residency, αφήνοντας ένα ουσιαστικό αποτύπωμα στο νησί.

Μαρια Παπαιωάννου: Σκοπός του προγράμματος Circular Cultures είναι να διερευνήσει πιθανές περιβαλλοντικές λύσεις μέσα από το πρίσμα της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας και των μέσων που προσφέρει η τέχνη. Σε αυτή τη βάση, και ακολουθώντας τη σημαντική εμπειρία των προηγούμενων συνεργασιών με τους RESOLVE και POoR, η φετινή έκδοση επιχειρεί να εμβαθύνει περισσότερο στη σχέση του καλλιτέχνη με την τοπική κοινότητα. Στην Τήλο, ο καλλιτέχνης δεν έρχεται για να «παρουσιάσει» κάτι, αλλά για να μάθει, να παρατηρήσει, να συνυπάρξει. Μέσα από αυτή τη συνύπαρξη με την τοπική κοινωνία, η έρευνά του εμπλουτίζεται και η πρακτική του παίρνει νέες κατευθύνσεις — πιο γειωμένες, πιο συμμετοχικές. Σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές, ο στόχος φέτος επεκτάθηκε: πέραν της εκπαιδευτικής διάστασης, επιδιώξαμε την παραγωγή ενός απτού, χρηστικού αποτελέσματος — κάτι που να συνδέει την αισθητική με τη δημιουργικότητα, τη χειροτεχνία και τη μικρής κλίμακας παραγωγή.

Ποιο θα θέλατε να είναι το «αποτύπωμα» των STORE στην Τήλο — με ποιο τρόπο ο καλλιτεχνικός τους διάλογος θα μείνει στο νησί;

PCAI: Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους, οι STORE εμπνεύστηκαν από τη μοναδικότητα της Τήλου, ένα νησί που λειτουργεί ως ζωντανό παράδειγμα κυκλικής οικονομίας και συλλογικής ευθύνης. Αυτή η εμπειρία ενσωματώθηκε οργανικά στη δουλειά τους και αποτέλεσε αφετηρία για νέες δημιουργικές ιδέες.
Το αποτύπωμά τους δεν είναι μόνο υλικό, μέσα από τα έργα και τα αντικείμενα που προέκυψαν, αλλά και συμβολικό: μια ανταλλαγή γνώσεων, αξιών και τρόπων σκέψης γύρω από τη βιωσιμότητα και τη συνεργασία. Αξίζει να σημειωθεί πως στην περίπτωση των STORE, όπως και σε όλα τα προγράμματα φιλοξενίας καλλιτεχνών που έχουμε πραγματοποιήσει στην Τηλο, συνεργαστήκαμε με τον σκηνοθέτη και εικαστικό Ηλία Μαδούρο. Με την κάμερά του παρατηρεί και καταγράφει το εκάστοτε πρόγραμμα δημιουργώντας κάθε φορά ένα μοναδικό φιλμ, το οποίο προβάλλεται στο νησί και συχνά ταξιδεύει σε φεστιβάλ και διεθνείς πολιτιστικές διοργανώσεις.

Μαρια Παπαιωάννου: Πέρα από το ίδιο το αποτέλεσμα του residency —στο οποίο αναφέρθηκα— και τα υπέροχα φιλμ του Ηλία Μαδούρου, που αποτελούν πολύτιμη παρακαταθήκη για το πρόγραμμα Tilos Artist Residency και σας παροτρύνω να τα δείτε, θα έλεγα πως οι STORE, μέσα από τη σύντομη παραμονή τους στο νησί, ανέδειξαν κάτι εξίσου σημαντικό: τη δύναμη της ομαδικότητας, της συνεργασίας και την αξία της συμμετοχικότητας για το κοινό καλό.
Αυτό το άυλο αλλά ουσιαστικό αποτύπωμα -της συλλογικότητας ως δημιουργική στάση ζωής- είναι ίσως ό,τι πιο πολύτιμο αφήνουν πίσω τους.

Για το PCAI:

Κίκα Κυριακάκου, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του PCAI
Μαρία Διαλεκτάκη, PCAI Administrative Coordinator

Για το British Council:
Mαρία Παπαϊωάννου, Επικεφαλής Τεχνών του British Council στην Ελλάδα

ΠΗΓΗ

Ακολουθήστε το simpleradio.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις