Ποιος ήταν ο Φραντς Φανόν, ο στοχαστής της ελευθερίας που οι υποστηρικτές της Παλαιστίνης λατρεύουν να αναφέρουν; | in.gr

Ο καθένας βλέπει αυτό που θέλει να δει στον Φραντς Φανόν. Το αντιαποικιακό είδωλο αναφέρεται ακατάπαυστα από αριστερούς που τουιτάρουν για το Black Lives Matter ή την Παλαιστίνη. Είναι ο πατέρας των συνεχιζόμενων προσπαθειών για την «αποαποικιοποίηση της ψυχιατρικής».

Τον έχει επικαλεστεί ακόμη και ο ακροδεξιός θεωρητικός συνωμοσίας Ρενό Καμύ, ο πατέρας της «θεωρίας της μεγάλης αντικατάστασης», για να υποστηρίξει τις εκκλήσεις του για την ερήμωση της Ευρώπης από τους μη λευκούς μετανάστες «κατακτητές».

Αλλά από τις 7 Οκτωβρίου του 2023, ο γεννημένος στο Μαρτινέγκο ψυχίατρος, ο οποίος έγινε μαχητής στην επανάσταση της Αλγερίας, φαίνεται πιο δημοφιλής από ποτέ. Αφού οι μαχητές της Χαμάς ξέσπασαν από τη Γάζα και σκότωσαν 1.200 Ισραηλινούς, ο Φανόν αναφέρθηκε τακτικά, αναλύθηκε και έγινε αφορμή για διαπληκτισμούς σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε μια προσπάθεια να εξηγηθεί η σφαγή και ο επακόλουθος βομβαρδισμός του Ισραήλ στην πολιορκημένη περιοχή, από τον οποίο έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από 44.000 Παλαιστίνιοι, σήμερα.

«Το να πολεμάς είναι η μόνη λύση»

Ένας καταιγισμός δηλώσεων και μελετών προσπάθησαν να εξετάσουν πώς οι αμφιλεγόμενες θεωρίες του Φραντς Φανόν για τη βία και την αποαποικιοποίηση εφαρμόζονται στις επιθέσεις της Χαμάς.

Σε μια δήλωση της 9ης Οκτωβρίου του 2023 με τίτλο «Η καταπίεση γεννά αντίσταση», ομάδες φοιτητών του Πανεπιστημίου Κολούμπια ανέφεραν τον Φανόν: «Όταν εξεγερθήκαμε δεν είναι για μια συγκεκριμένη κουλτούρα. Επαναστατούμε απλώς επειδή, για πολλούς λόγους, δεν μπορούμε πλέον να αναπνεύσουμε».

Ένα δημοσίευμα του Νοεμβρίου κλείνει με ένα άλλο απόσπασμα: «Για τους Παλαιστίνιους στη Γάζα και πέρα από αυτήν, για τους άθλιους της κοινής μας γης, όπως και για τον Φανόν, το να πολεμάς είναι η μόνη λύση».

«Παρά τη ζοφερότητα ορισμένων από τα γραπτά του, ο Φανόν παραμένει ένας προκλητικά αισιόδοξος», λέει ο Shatz. «Πιστεύει στην ιδέα όχι μόνο της υπέρβασης της αποικιοκρατίας, αλλά και στην ίδια τη δυνατότητα δημιουργίας αυτού που αποκαλεί “νέο άνθρωπο”»

Το «βουνό των καταπιεσμένων»

Για τον Adam Shatz, όσο βαθιά έχει εξυμνηθεί ο Φανόν, άλλο τόσο έχει παρεξηγηθεί. Ο Shatz είναι ο συγγραφέας μιας νέας βιογραφίας του Φραντς Φανόν, με τίτλο The Rebel’s Clinic: The Revolutionary Lives of Frantz Fanon.

Σε αυτήν, ο Shatz προσπαθεί να διαλύσει ορισμένες από τις μυθολογίες που έχουν περιβάλει τον άνθρωπο που ο Shatz αποκαλεί «βουνό των καταπιεσμένων».

«Ο Φανόν συνεχίζει να είναι μια εμβληματική φιγούρα», λέει ο Shatz, «και αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν ένα σωρό διαφορετικές ιδέες που τον περιβάλλουν και οι οποίες πρέπει να διαπεραστούν για να τον κατανοήσουμε με κάποια σαφήνεια».

Για τον Shatz, δημοσιογράφο, δοκιμιογράφο και αμερικανό συντάκτη του London Review of Books, είναι οι αντιφάσεις τόσο στα πολιτικά γραπτά όσο και στην ιστορία της ζωής του Φανόν που τον καθιστούν τόσο συναρπαστική φιγούρα, περισσότερα από 60 χρόνια μετά τον θάνατό του.

«Μαύρο δέρμα, λευκές μάσκες»

Ίσως καμία αντίφαση στη ζωή του Φανόν να μην είναι πιο έντονη από εκείνη μεταξύ της «πρακτικής του Φανόν ως θεραπευτή», λέει ο Shatz, «και της πρακτικής του ως μαχητή ή ως κάποιου που υποστηρίζει τη βία ως ένα είδος θεραπείας για τους καταπιεσμένους».

Τα βασικά στοιχεία της πορείας του Φανόν -από μια μεσοαστική οικογένεια Δυτικής Ινδίας στην αποικιακή Μαρτινίκα σε μαχητή του κινήματος ανεξαρτησίας της Αλγερίας- θα είναι γνωστά στους περισσότερους ανθρώπους με επιφανειακή γνώση των αντιαποικιακών αγώνων των μέσων του 20ού αιώνα.

Γεννημένος το 1925, ο Φραντς Φανόν μεγάλωσε ως ένθερμος Γάλλος πατριώτης που πολέμησε κατά των Ναζί για τις Ελεύθερες Γαλλικές Δυνάμεις του Σαρλ ντε Γκωλ στη Βόρεια Αφρική και την Ευρώπη πριν εγκατασταθεί στη Γαλλία για να σπουδάσει ψυχιατρική.

Στο βιβλίο-ορόσημο «Μαύρο δέρμα, λευκές μάσκες» του 1952, περιγράφει την καθοριστική στιγμή που άρχισε να συνειδητοποιεί τι σήμαινε να είσαι μαύρος άνθρωπος σε μια χώρα όπου κυριαρχούσαν οι αποικιοκρατικές συμπεριφορές.

Σε μια διαδρομή με το τρένο στη Λυών, ένα λευκό αγόρι ξαφνιάζεται από τον Φανόν, ειδοποιώντας τη μητέρα του για την παρουσία ενός «nègre» στο βαγόνι.

Όλα τα στερεότυπα για τον «nègre»

«Ο Φανόν γράφει, περιγράφοντας αυτή την αρχέγονη εμπειρία, ότι ποτέ δεν είχε σκεφτεί πραγματικά τον εαυτό του ως μαύρο. Πίστευε ότι ήταν ένας άλλου χρώματος Γάλλος», λέει ο Shatz.

«Πίστευε ότι είχε περισσότερα κοινά με τους Γάλλους παρά με αυτό το προγονικό αφρικανικό παρελθόν. Και εδώ μαθαίνει από αυτό το μικρό παιδί, ότι όχι, είναι ένας “nègre”, και συνδέεται με πράγματα όπως ο κανιβαλισμός και ο κίνδυνος και η βία».

Ο Φανόν άρχισε να γράφει για τις ψυχολογικές επιπτώσεις του ρατσισμού, ιδιαίτερα στους μαύρους που ζούσαν υπό τη γαλλική αποικιοκρατία, οι οποίες, όπως θεωρούσε, οδηγούσαν σε αισθήματα κατωτερότητας και αυτομίσους.

Το όνειρο του Φανόν, ότι ένας αντιαποικιακός πόλεμος θα οδηγούσε σε μια νέα, πολυπολιτισμική Αλγερία, διαψεύστηκε από ένα κίνημα που γινόταν όλο και πιο ισλαμιστικό. Αλλά ο Shatz λέει ότι η ανάλυση του Φανόν για έναν «κόσμο κομμένο στα δύο» ήταν προφητική

Η βία κατά της αποικιοκρατικής δύναμης

Τελικά, ο Φανόν θα ταξιδέψει για να συνεχίσει το ψυχιατρικό του έργο στη γαλλική Αλγερία, την παραμονή της επανάστασης που ξέσπασε το 1954, συμμετέχοντας τελικά στον αγώνα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου κατά της ίδιας της χώρας για την οποία είχε αγωνιστεί μόλις μια δεκαετία νωρίτερα.

Μετέτρεψε το νοσοκομείο που διηύθυνε σε κρησφύγετο για τους αντι-Γάλλους μαχητές καθώς και σε κέντρο θεραπείας για όλα τα στρώματα της αποικιακής Αλγερίας, συμπεριλαμβανομένων των μαχητών του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (FLN), των πολιτών, των Γάλλων στρατιωτών και των εποίκων.

Η Γαλλία θα τον εξορίσει στην Τύνιδα το 1957, όπου έγινε εκπρόσωπος της ομάδας.

Βλέποντας την απόλυτη βαρβαρότητα της αποικιοκρατίας στην Αλγερία, το στολίδι της γαλλικής αυτοκρατορίας, έπεισε τον Φανόν ότι η χειραφέτηση θα ερχόταν αναγκαστικά με βαρύ τίμημα: η βία κατά της αποικιοκρατικής δύναμης, κατέληξε να πιστεύει, ήταν όχι μόνο αναπόφευκτη αλλά και αναγκαία για τους καταπιεσμένους λαούς ώστε να επιβεβαιώσουν την ανθρωπιά τους και να διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους.

Μια μετα-αποικιακή κοινωνία βασισμένη στις οικουμενικές ιδέες της ελευθερίας και της ισότητας

Μέσα από αυτή τη βία, έγραψε στο βιβλίο του The Wretched of the Earth («Της Γης οι Κολασμένοι») που δημοσιεύτηκε το 1961, ο ιθαγενής «ανακαλύπτει ότι η ζωή του, η αναπνοή του, η καρδιά του που χτυπάει είναι τα ίδια με αυτά του εποίκου. Ανακαλύπτει ότι το δέρμα του εποίκου δεν έχει μεγαλύτερη αξία από το δέρμα του ιθαγενή- και πρέπει να πούμε ότι αυτή η ανακάλυψη συγκλονίζει τον κόσμο με έναν πολύ αναγκαίο τρόπο».

Ενώ ο Φανόν θεωρούσε τη βία ως προϋπόθεση για να σπάσουν οι ψυχολογικές αλυσίδες της αποικιοκρατίας, δεν ήταν μαύρος εθνικιστής – αλλά πίστευε ότι μια εξέγερση των γιγενών θα ήταν το πρώτο βήμα σε μια μετασχηματιστική διαδικασία που θα οδηγούσε σε μια μετα-αποικιακή κοινωνία βασισμένη στις οικουμενικές ιδέες της ελευθερίας και της ισότητας για όλους.

Ο «νέος άνθρωπος» του Φραντς Φανόν

«Παρά τη ζοφερότητα ορισμένων από τα γραπτά του, ο Φανόν παραμένει ένας προκλητικά αισιόδοξος», λέει ο Shatz. «Πιστεύει στην ιδέα όχι μόνο της υπέρβασης της αποικιοκρατίας, αλλά και στην ίδια τη δυνατότητα δημιουργίας αυτού που αποκαλεί “νέο άνθρωπο”. Ένιωθε ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε είχε φτιαχτεί από τα ανθρώπινα όντα και επομένως θα μπορούσε επίσης να ξεφτιαχτεί από αυτά».

Το βιβλίο The Wretched of the Earth εκδόθηκε καθώς ο Φανόν πέθαινε από λευχαιμία σε νοσοκομείο του Μέριλαντ. Το βιβλίο θα μεταμόρφωνε τον Φανόν σε ήρωα μεταξύ των επαναστατών της αριστεράς και του αναπτυσσόμενου κόσμου. Δεν θα έβλεπε ποτέ μια ελεύθερη Αλγερία, πεθαίνοντας τρεις μήνες πριν από την απελευθέρωσή της.

Ένας κόσμος «κομμένος στα δύο»

«Η βία του γαλλικού στρατού στην Αλγερία, έγραψε ο Φανόν, είχε αποκτήσει τον αέρα μιας γενοκτονίας, ακόμη και αν ο σκοπός της βίας ήταν η διατήρηση της γαλλικής κυριαρχίας και όχι η εξόντωση των μουσουλμάνων της Αλγερίας», λέει ο Shatz.

«Αυτό, επίσης, είναι κάτι που θα μπορούσε να είχε γράψει για τη συμπεριφορά του Ισραήλ στη Γάζα: η εξάλειψη του παλαιστινιακού πληθυσμού δεν είναι τόσο ο στόχος του, όσο το να κάνει τη Γάζα ακατοίκητη. Όμως, επιδιώκοντας την εκστρατεία του, ο ισραηλινός στρατός είναι πρόθυμος να σκοτώσει αμέτρητους αμάχους».

Το όνειρο του Φανόν, ότι ένας αντιαποικιακός πόλεμος θα οδηγούσε σε μια νέα, πολυπολιτισμική Αλγερία, διαψεύστηκε από ένα κίνημα που γινόταν όλο και πιο ισλαμιστικό. Αλλά ο Shatz λέει ότι η ανάλυση του Φανόν για έναν «κόσμο κομμένο στα δύο» ήταν προφητική.

«Κοιτάξτε τις εντελώς διαφορετικές αντιδράσεις των χωρών του παγκόσμιου Νότου και του παγκόσμιου Βορρά στην υπόθεση της Νότιας Αφρικής» κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο, λέει ο Shatz.

«Ο Φανόν ήταν κάποιος που κατανοούσε τον τρόπο με τον οποίο η μετα-αποικιακή τάξη θα αναπαρήγαγε, σε παγκόσμιο επίπεδο, ορισμένες από τις συγκρούσεις της ίδιας της αποικιοκρατίας».

*Με στοιχεία από theguardian.com | Αρχική Φωτό: Φραντς Φανόν, πρώτος από αριστερά / Wikimedia  Commons

ΠΗΓΗ

Ακολουθήστε το simpleradio.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις