O «βασιλιάς» των B-movies που πρωτοστάτησε στον ψυχολογικό τρόμο

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και στις αρχές της δεκαετίας του ’40, ο αμερικανικός κινηματογράφος γνώρισε μια ιδιαίτερη στροφή λόγω των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της εποχής. O σκηνοθέτης και παραγωγός Val Lewton έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του κινηματογραφικού τρόμου.

Καθώς ο κόσμος εισερχόταν σε έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο, το κοινό αναζητούσε ήρωες που θα ενσάρκωναν το πατριωτικό ιδεώδες και θα προσέφεραν έμπνευση σε μια περίοδο αβεβαιότητας.

Ταυτόχρονα, ο τρόμος αναδείχθηκε ως ένα σημαντικό είδος που βοηθούσε τους θεατές να εκφράσουν τα άγχη και τους φόβους τους με έναν καθαρτικό τρόπο.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο σκηνοθέτης και παραγωγός Val Lewton έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του κινηματογραφικού τρόμου.

Η καινοτόμα προσέγγιση του Lewton

Ως επικεφαλής της μονάδας Β-movie στα RKO Studios, ο Val Lewton απέδειξε ότι οι ταινίες χαμηλού προϋπολογισμού δεν χρειάζεται να είναι φτηνές σε ποιότητα και περιεχόμενο.

Αντίθετα από τις συμβατικές ταινίες τρόμου της εποχής, που εστίαζαν σε φανερά τέρατα και θεάματα, οι ταινίες του Lewton ήταν ψυχολογικά έντονες και επικεντρώνονταν σε κοινωνικά ζητήματα και υπαινικτικές αφηγήσεις.

Η επιρροή της αποτυχίας του Citizen Kane

Η επιτυχία του Lewton στα RKO Studios ήρθε με έναν παράδοξο τρόπο, μέσω της εμπορικής αποτυχίας του Citizen Kane του Orson Welles.

Μετά την αποτυχία της ταινίας στα ταμεία, το στούντιο επέλεξε να επαναπροσδιορίσει τη στρατηγική του, δίνοντας προτεραιότητα στην παραγωγή φθηνών, αλλά θεαματικών ταινιών.

Ο Lewton προσέφερε ακριβώς αυτό που ζητούσαν, με ταινίες που, αν και φαινομενικά τρόμου, περιείχαν βαθύτερα κοινωνικά σχόλια και πολυσύνθετους χαρακτήρες.

Cat People και ο συμβολικός τρόμος

Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του έργου του είναι το «Cat People» (1942), μια ταινία που εξερευνά την ψυχολογική σύγκρουση της ηρωίδας Irena, μιας γυναίκας που φοβάται ότι θα μετατραπεί σε πάνθηρα σε στιγμές σεξουαλικής διέγερσης.

Η προσέγγιση του Lewton εστιάζει στο ψυχολογικό μαρτύριο της Irena, που παλεύει με τους φόβους της και την αδυναμία της να ζήσει μια φυσιολογική ζωή. Αντί για μια τυπική femme fatale, η ηθοποιός Simone Simon αποδίδει έναν αθώο και ευάλωτο χαρακτήρα, που παρουσιάζεται περισσότερο ως θύμα παρά ως τέρας.

Ο Lewton χρησιμοποιεί τη γάτα ως σύμβολο της καταπιεσμένης σεξουαλικότητας και της απειλής που αυτή φέρει σε μια κοινωνία γεμάτη αυστηρούς ηθικούς περιορισμούς. Το πραγματικό τέρας στην ταινία δεν είναι η Irena αλλά οι άνδρες γύρω της, που την καταπιέζουν και την εκμεταλλεύονται, αποτυπώνοντας έτσι μια κριτική άποψη για τις σχέσεις εξουσίας και φύλου.

Ο κοινωνικός σχολιασμός στο The Leopard Man

Η ταινία «The Leopard Man» (1943) αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα της προσέγγισης του Lewton, που μετατρέπει μια ιστορία τρόμου σε έναν διαλογισμό για τα δικαιώματα των ζώων και την ανθρώπινη ευθύνη.

Στην ταινία, μια λεοπάρδαλη που δραπετεύει από ένα νυχτερινό κέντρο σκοτώνει ένα κορίτσι κατά λάθος, και στη συνέχεια κατηγορείται για μια σειρά δολοφονιών.

Η πραγματική απειλή, ωστόσο, προέρχεται από έναν ανθρώπινο δολοφόνο, γεγονός που υπαινίσσεται ότι τα αληθινά τέρατα δεν είναι τα ζώα αλλά οι άνθρωποι που κρύβονται ανάμεσά μας.

Η παρακμή και η κληρονομιά του Lewton

Με το τέλος του πολέμου, οι προτιμήσεις του κοινού άλλαξαν. Οι θεατές αναζητούσαν πλέον είτε ολοκληρωτική απόδραση από την πραγματικότητα είτε ταινίες που αντιμετώπιζαν ευθέως τις συνέπειες του πολέμου.

Ο Lewton, που είχε χάσει τη θέση του στην RKO λόγω αλλαγών στη διοίκηση, βρέθηκε σε δύσκολη θέση να προσαρμοστεί σε αυτό το νέο τοπίο.

Παρά τις προσπάθειές του να συνεχίσει την καριέρα του σε μεγάλα στούντιο όπως η Paramount, η δημιουργική του ελευθερία περιορίστηκε σημαντικά και τα έργα του δεν γνώρισαν την ίδια επιτυχία. Όταν πέθανε το 1951 σε ηλικία 46 ετών, δεν είχε λάβει την αναγνώριση που του άξιζε.

Η αναγνώριση εκ των υστέρων

Σήμερα, ο Val Lewton θεωρείται σήμερα πρωτοπόρος του ψυχολογικού τρόμου και ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του είδους. Η διακριτική χρήση του φωτός και της σκιάς, η αμφισημία των χαρακτήρων και η ανατροπή των προσδοκιών του κοινού είναι τεχνικές που επηρέασαν γενιές κινηματογραφιστών.

Παρά την απαισιόδοξη άποψη για τους απόκληρους και τους περιθωριακούς χαρακτήρες που εξερευνούσε, οι ταινίες του Lewton παραμένουν ζωντανές υπενθυμίσεις της δύναμης του κινηματογράφου να προκαλεί σκέψη και να εξερευνά τα σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής.