Ναοσίμα: Το ιαπωνικό νησί που σώθηκε από την περιβαλλοντική καταστροφή με τη βοήθεια της… τέχνης

Μια φορά κι έναν καιρό, το Ναοσίμα – ένα μικρό νησί στη Θάλασσα Σέτο της Ιαπωνίας – ήταν συνώνυμο της ρύπανσης και της εγκατάλειψης. Σήμερα όμως αποτελεί έναν από τους πιο διάσημους παγκοσμίως προορισμούς σύγχρονης τέχνης, ένα ζωντανό παράδειγμα της δύναμης της πολιτιστικής αναγέννησης.

Ο Σινίτσι Κομπαγιάσι, δήμαρχος του νησιού από το 2018, θυμάται την παιδική του ηλικία εκεί με νοσταλγία.

«Σκάβαμε για κυδώνια και κολυμπούσαμε όλη μέρα στη θάλασσα», λέει ο 75χρονος σήμερα.

«Δεν θυμάμαι να έβλεπα ξένους επισκέπτες».

Όλα αυτά όμως άλλαξαν χάρη στην τέχνη.

Από το 1989, όταν ξεκίνησε το πολιτιστικό εγχείρημα Benesse Art Site Naoshima με πρωτοβουλία του δισεκατομμυριούχου εκδότη Σόιτσιρο Φουκουτάκε, το νησί έχει μετατραπεί σε έναν μοναδικό καμβά για καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις και αρχιτεκτονικά θαύματα.

Περισσότεροι από 500.000 επισκέπτες καταφθάνουν πλέον κάθε χρόνο, ενώ το Setouchi Triennale, ένα φεστιβάλ σύγχρονης τέχνης που εγκαινιάστηκε το 2010, προσελκύει περίπου ένα εκατομμύριο επισκέπτες ανά διοργάνωση.

Η φετινή, έκτη διοργάνωση, είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια, από τις 18 Απριλίου έως τις 9 Νοεμβρίου 2025.

Η αναγέννηση δεν ήταν εύκολη. Το Ναοσίμα ήταν βιομηχανική βάση για το χαλκοκαμίνευμα της Mitsubishi Materials, με το τοπίο να έχει καταστραφεί από την περιβαλλοντική υποβάθμιση.

Ο πατέρας του Σόιτσιρο, Τετσουχίκο Φουκουτάκε, και ο τότε δήμαρχος Τσικάτσουγκου Μιγιάκε, ήθελαν να ιδρύσουν παιδική κατασκήνωση για να επαναφέρουν τη ζωή στο νησί. Μετά τον θάνατο του Τετσουχίκο, ο γιος του ανέλαβε το όραμα και το μετέτρεψε σε ένα πρωτοποριακό εγχείρημα πολιτιστικής αναβίωσης.

Ο Σόιτσιρο συνεργάστηκε με τον παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτονα Ταντάο Άντο, γνωστό για την εναρμόνιση της αρχιτεκτονικής με το φυσικό περιβάλλον. Η αρχική τους ιδέα φαινόταν ριψοκίνδυνη. «Ήταν πολύ δύσκολο να προσεγγίσεις το νησί. Ποιος θα ερχόταν εδώ;» είχε πει ο Άντο. Όμως η επιμονή τους μεταμόρφωσε το νησί σε έναν «παράδεισο που ενώνει την τέχνη, τη φύση και την κοινότητα», όπως το περιγράφει ο ίδιος ο Φουκουτάκε.

Από το 1998, με το Art House Project στο ψαροχώρι Χονμούρα, παλιά και εγκαταλελειμμένα κτίρια μετατράπηκαν σε έργα τέχνης. Ο καλλιτέχνης Σινρό Οτάκε μετέτρεψε ένα πρώην οδοντιατρείο σε μια εικαστική κατασκευή γεμάτη κολλάζ, ενώ δημιούργησε και το «Naoshima Bath», ένα δημόσιο λουτρό όπου μια γιγαντιαία αναπαράσταση ελέφαντα διαχωρίζει τις ανδρικές και γυναικείες πλευρές.

Η συμβολή του Άντο στο νησί περιλαμβάνει εννέα αρχιτεκτονικά έργα, όπως το Μουσείο Τέχνης Τσίτσου, εν μέρει χτισμένο μέσα στη γη, και το Νέο Μουσείο Τέχνης Ναοσίμα, που ανοίγει στις 31 Μαΐου 2025, παρουσιάζοντας έργα Ιαπώνων και Ασιατών καλλιτεχνών όπως οι Τακάσι Μουρακάμι, Μακότο Άιντα, Τσάι Γκουο-Τσιανγκ και Ντο Χο Σου.

Η επιτυχία της Benesse Art Site Naoshima ενέπνευσε παρόμοια πρότζεκτ σε άλλα απομονωμένα μέρη της Ιαπωνίας: το Art Base Momoshima με επικεφαλής τον Γιουκινόρι Γιανάγκι, και το Μουσείο Αρχιτεκτονικής Τογιό Ίτο στο νησί Όμι-σίμα.

Ο δήμαρχος Κομπαγιάσι αναγνωρίζει την οικονομική άνθηση που έφερε η τέχνη: «Οι ξενώνες και τα εστιατόρια ανθούν, η καθημερινότητα είναι πιο ζωντανή». Αν και αναφέρει μικρές αλλαγές στην κοινωνική ζωή – όπως το ότι πλέον κάποιοι κλειδώνουν τις πόρτες τους – τονίζει πως η ουσία είναι «οι κάτοικοι να ζουν με χαρά και ενέργεια».

Τα τελευταία πέντε χρόνια, 500 νέοι κάτοικοι – κυρίως ζευγάρια από πόλεις – έχουν μετακομίσει στο νησί, δημιουργώντας ακόμη και στεγαστική κρίση λόγω της ζήτησης. Το εργοστάσιο της Mitsubishi έχει πλέον αναβαθμιστεί περιβαλλοντικά, βελτιώνοντας περαιτέρω την ποιότητα ζωής.

Η Έρικο Οσάκα, διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Τέχνης στο Τόκιο, δήλωσε πως η Benesse Art Site Naoshima άλλαξε την εικόνα του νησιού «από αρνητική σε θετική χάρη στη δύναμη της τέχνης». Όπως λέει, οι επισκέπτες «βιώνουν ένα είδος τυχαίας αποκάλυψης, μια ανακάλυψη μέσα τους που δεν θα έβρισκαν αλλού».

Και ίσως, όπως ελπίζει και η ίδια, «ορισμένοι από αυτούς που έφυγαν κάποτε, θα επιστρέψουν».