Να μην ζήσουμε σαν δούλοι

Το πρώτο Σάββατο του Ιούνη με βρήκε στο θερινό σινεμά «Φλερύ» στην Καλλιθέα για μια νυχτερινή προβολή μεταγόνων: «Το Μίσος» με πρωταγωνιστές τους Βενσάν Κασέλ, Ουμπέρ Κουντέ και Σαΐντ Ταγκμαουί.

«Την έχετε ξαναδει;» ρώτησα τους φίλους μου, καθώς καθόμασταν αναπαυτικά σε καρέκλες σκηνοθέτη λίγα λεπτά πριν αρχίσει η ταινία. «Όχι» μου απάντησαν και στην συνέχεια αναρωτήθηκαν: «Εσύ;».

«Περίπου δέκα φορές» απάντησα. «Δεν σε βλέπω να πτοείσαι όμως, ήρθες» είπε χαριτολογώντας μια φίλη. «Είναι από τις αγαπημένες μου» αποφάνθηκα εγώ σε λακωνικό τόνο -πράγμα που δεν συνηθίζω, είμαι περήφανα πολύλογη.

«Μίσος»

Βλέποντας το «Μίσος», την ασπρόμαυρη γαλλική ταινία του 1995 σε σκηνοθεσία Ματιέ Κασσοβίτς που κατάφερε να μεταφράσει στη μεγάλη οθόνη τη βάναυση ασυδοσία που διέπει το κράτος και τους θεσμούς του όταν έρχεται αντιμέτωπο με τα παιδιά που δε φορούν γραβάτες, δε καταδικάζουν τη βία από όπου και αν προέρχεται, δε ζουν σε πολυτελή ακίνητα με θέα τον Πύργο του Άιφελ (ή και την Ακρόπολη, το Μπιγκ Μπεν και πάει λέγοντας) και τα χαρτιά τους δεν γράφουν ημεδαπός, υπάρχουν τρεις σκηνές που γρατσουνούν το εσωτερικό του εγκεφάλου του εκάστοτε θεατή διά βίου: μια ταμπέλα γράφει πως «ο κόσμος ΣΑΣ ανήκει», αλλά, λίγες ώρες αργότερα, αφότου τρεις νεαροί από φτωχογειτονιές συναντιούνται σε μια τουαλέτα με έναν ηλικιωμένο άνδρα που διατυπώνει την άποψη: «το ζήτημα δεν είναι αν πιστεύουμε στο θεό, αλλά αν αυτός πιστεύει σε εμάς», το πρώτο μήνυμα αλλάζει σε «ο κόσμος ΜΑΣ ανήκει».

Δεν θα σας κάνω spoil γιατί ενδέχεται να μην έχετε δει την ταινία, θα σας πω όμως, ότι κάποτε ο ΔΠΘ-Μαύρο Λούκι είχε γράψει ένα κουπλέ στο κομμάτι «Ο κύκλος των παράνομων» στο οποίο ράπαρε: «Γιατί φοβάσαι τόσο τον πόλεμο; Έτσι και αλλιώς σε πόλεμο ζούμε, πες στα παιδιά των λουλουδιών να πάνε να γ*αμηθούνε».

Ε, για αυτό μιλάμε.

«Το νησί των σκλάβων»

Η ταινία, η οποία τοποθετείται κατά κύριο λόγο στα προάστια του Παρισιού, ξεπερνά πανηγυρικά τα σύνορα: Περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας, σε ένα γκρίζο τοίχο που αντικατοπτρίζει την αίσθηση ασφυξίας που διέπει την πρωτεύουσα όσο το οξυγόνο λιγοστεύει, υπήρχε ένα μήνυμα: «Να μην ζήσουμε σαν δούλοι».

Αυτή η διαχρονική προτροπή, στο σημερινό καθεστώς της ανελευθερίας, της πείνας, της κοινωνικοπολιτικής δυσωδίας, του εργασιακού εμετού και της ανόδου της ακροδεξιάς, δημιουργεί ένα ερώτημα: μήπως ζούμε ήδη;

Ωστόσο, ένας πιο ψύχραιμος συνειρμός μας μεταφέρει στον 18ο αιώνα, όταν ο Μαριβώ έγραψε τη μονόπρακτη κωμωδία «Το νησί των σκλάβων», η οποία δεν τοποθετείται στη Γαλλία όπως θα περίμενε κανείς δεδομένης της καταγωγής του συγγραφέα, αλλά στην Αρχαία Ελλάδα, ώστε να μην ενοχληθούν οι αυλικοί του Λουδοβίκου ΙΕ’ – οι οποίοι βεβαίως βλέποντας το έργο να ανεβαίνει από Ιταλούς κωμικούς, αναγνώρισαν τους βάρβαρους και άπληστους εαυτούς τους.

Υπήρχε λοιπόν στο έργο ένα νησί καταμεσής του πελάγους, όπου κατοικούσαν δούλοι οι οποίοι δεν άντεχαν άλλο το μαστίγιο των καταπιεστών τους. Και μια ωραία πρωία, το πλοίο που μετέφερε τόσο τους αριστοκράτες όσο και τους υπηρέτες είχε ένα τρομερό ναυάγιο και σαν παιχνίδι της μοίρας βρέθηκαν στη χώρα όπου ζούσαν οι πρώην δούλοι τους. 

Εκεί, τα πράγματα για τους κακότυχους αριστοκράτες δυσχεραίνουν. Οι ρόλοι υπηρέτη και αφέντη, όπως συνηθίζεται άλλωστε στις κωμωδίες, αντιστράφηκαν, και οι αφεντάδες πλέον δεν είχαν την ιδιότητα των «αποφασίζομεν και διατάζομεν».

Σε κάποιο σημείο του έργου, ο πρώην αριστοκράτης Ιφικράτης, ο οποίος πια βρίσκεται εγκλωβισμένος στο νησί, απευθυνόμενος στον πρώην σκλάβο του, τον Αρλεκίνο (χαρακτήρας της κομέντια ντελ άρτε), τον ρωτάει με την χαρακτηριστική αναίδεια του συναφιού του: «Ξεχνάς πως είσαι σκλάβος μου και εγώ το αφεντικό σου;».

Και τότε ο Αρλεκίνος του απαντά: «Ήμουν σκλάβος σου το ομολογώ, και η ντροπή είναι όλη δική σου. Σε συγχωρώ όμως, γιατί έτσι είναι οι άνθρωποι. Στην Αθήνα ήμουν σκλάβος σου, μου φερόσουν σαν ζώο και έλεγες ότι αυτό είναι το δίκαιο επειδή ήσουν ο πιο ισχυρός. Έλα όμως Ιφικράτη μου που εδώ υπάρχει ισχυρότερος από εσένα! Ήρθε η ώρα να σκύβεις το κεφάλι σου και να σου λένε ότι αυτό είναι δίκαιο. Άραγε τι γνώμη θα έχεις τώρα για τη δικαιοσύνη; Νιώσε τι σημαίνει πόνος για να μάθεις επιτέλους ότι υπάρχουν όρια σε αυτά που μπορούν να υποφέρουν οι άνθρωποι και αυτά τα όρια δεν έχουμε το δικαίωμα να τα ξεπερνάμε. Ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος αν όλοι οι όμοιοι σου αναγκάζονταν να πάρουν ένα μάθημα σαν αυτό που πρόκειται να πάρεις εσύ τώρα. Αντίο φίλε μου, πάω να βρω τους καινούργιους μου συντρόφους και τωρινούς σου αφέντες».

Χαμένοι μέσα στη μεγαλομανία και την ασυδοσία, οι ναυαγοί αριστοκράτες δεν είχαν διδαχθεί το ρητό που λέει: «όποιος σπέρνει ανέμους θερίζει θύελλες».

Έφτασε όμως η στιγμή που οι σκλάβοι του Μαριβώ έσπασαν τα δεσμά τους, ενσάρκωσαν το ρόλο του δασκάλου, τους συγκέντρωσαν σε μια τάξη που έφερε την ταμπέλα «Νέμεσις» και τους έμαθαν ότι όσα δεινά μπορούν να υπομείνουν οι άνθρωποι έχουν και τα όρια τους, και όταν αυτά τα όρια τα ξεπεράσεις, έρχεται η μοίρα να σου δείξει πόσο ανόητος ήσουν.

Ο Μαριβώ καταλήγει εμμέσως πλην σαφώς σε ένα συμπέρασμα: οι σκλάβοι έδωσαν μια γεύση του τι εστί εξέγερση στους αριστοκράτες, αλλά το ζήτημα είναι να παραμείνουν έντιμοι άνθρωποι, όχι να ανατρέψουν το καθεστώς.

Όμως, τι συμβαίνει όταν οι αριστοκράτες, παρά τα τόσα ιδιαίτερα, αδυνατούν να αποστηθίσουν το μάθημα τους;

«Ο θυμός είναι καλύτερος από τη λύπη. Όταν είσαι θυμωμένος, γίνονται αλλαγές» είπε κάποτε ο ακτιβιστής των πολιτικών δικαιωμάτων Μάλκολμ Χ.

Όσο λοιπόν οι ελίτ (και οι ελιτιστές) είτε αυτοί είναι αυτοκράτορες, είτε προέδροι, είτε πρωθυπουργοί, είτε βουλευτές, είτε βασιλιάδες, απολαμβάνουν τα προνόμια τους διατάζουν τους σκλάβους να σκύβουν το κεφάλι δίχως αντιρρήσεις λέγοντας τους πως αυτό ειναι το δίκαιο, πρέπει να σκεφτούν πώς κάποια στιγμή μπορεί οι δούλοι να δημιουργήσουν το δικό τους νησί.

Και αν βρεθούν ποτέ εκεί και οι ρόλοι αντιστραφούν, θα παρακαλούν, να μην έκαναν κοπάνες από το μάθημα «Κοινό περί δικαίου αίσθημα».

ΠΗΓΗ

Ακολουθήστε το simpleradio.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις