Η μητρότητα στο προσκήνιο της λογοτεχνίας: Η Αμάντα Μιχαλοπούλου και το νέο της μυθιστόρημα

Ένα από τα πιο ιδιαίτερα έργα της πρόσφατης ελληνικής λογοτεχνίας είναι το νέο μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου, «Το μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη». Μέσα από έναν πολυεπίπεδο αφηγηματικό ιστό, η συγγραφέας προσεγγίζει ζητήματα όπως η θηλυκότητα, η ταυτότητα, η δημιουργία και η πνευματικότητα, με εργαλείο μια εξαιρετικά ευρηματική μυθοπλασία που ισορροπεί ανάμεσα στο ονειρικό και το υπαρξιακό.

Η ηρωίδα του βιβλίου –ένα alter ego της ίδιας της Μιχαλοπούλου– διανύει τη φάση της εμμηνόπαυσης, βιώνοντας σωματικές και ψυχολογικές μεταπτώσεις. Στο μεταίχμιο ύπνου και εγρήγορσης, αρχίζει να ονειρεύεται την Παναγία, η οποία εμφανίζεται ως συνοδοιπόρος, φίλη και σύμβουλος. Τα όνειρα αυτά γίνονται ο πυρήνας του έργου, καθώς καταγράφονται σε ένα «ημερολόγιο ονείρων» που σταδιακά μετασχηματίζεται σε λογοτεχνικό κείμενο.

Η επιλογή της Παναγίας ως κεντρικής μορφής δεν είναι τυχαία. Αντιπροσωπεύει την πανανθρώπινη μητρική φιγούρα, όπως την αντιλαμβανόμαστε τόσο στη χριστιανική παράδοση όσο και στη συλλογική ψυχολογία – με αναφορές στον Καρλ Γιούνγκ και το αρχέτυπο της «Μεγάλης Μητέρας». Στο μυθιστόρημα, αυτή η φιγούρα απογυμνώνεται από τον θεολογικό της χαρακτήρα και εμφανίζεται ως πολυδιάστατη, ανθρώπινη και συγχρόνως μυθική, με στοιχεία που παραπέμπουν σε αρχαίες θεότητες όπως η Δήμητρα.

Μέσα από τις αλλεπάλληλες εικόνες και τα ποικίλα ονόματα της Παναγίας –που κυμαίνονται από τις παραδοσιακές απεικονίσεις μέχρι φαντασιακές μορφές όπως «η Παναγία με φόρμα γυμναστικής» ή «η Παναγία που διαβάζει Σιμόν ντε Μποβουάρ»– η συγγραφέας προτείνει μια νέα ανάγνωση του θείου και του θηλυκού. Αυτή η πληθώρα μορφών λειτουργεί ως λογοτεχνική απαρίθμηση, τεχνική που θυμίζει τόσο τις βιβλικές λιτανείες όσο και τη μοντέρνα αποδόμηση της ταυτότητας.

Η Μιχαλοπούλου αξιοποιεί αυτή τη μορφή ως συμβολικό εργαλείο για να μιλήσει για τις γυναικείες εμπειρίες και να θέσει ερωτήματα γύρω από τη θρησκευτική, κοινωνική και πολιτισμική πρόσληψη της γυναίκας. Το μυθιστόρημα εντάσσεται έτσι σε ένα ευρύτερο ρεύμα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας που χρησιμοποιεί εμβληματικά πρόσωπα για να αμφισβητήσει παραδοσιακούς ρόλους και στερεότυπα.

Η «Παρθένος Μαρία», συχνό αντικείμενο λογοτεχνικής επαναδιεκδίκησης, δεν είναι νέα στη νεοελληνική λογοτεχνία. Ωστόσο, το βιβλίο της Μιχαλοπούλου προσθέτει μια πρωτότυπη φωνή, φέρνοντας τη μορφή αυτή στο προσκήνιο μέσα από ένα βαθιά προσωπικό και ταυτόχρονα συλλογικό πρίσμα.

Επιπλέον, το έργο αγγίζει ευρύτερες πολιτισμικές και φιλοσοφικές ανησυχίες: από την ιατρική αντιμετώπιση του γυναικείου σώματος στην αρχαιότητα (όπως η θεωρία του Ιπποκράτη για τις «περιφερόμενες μήτρες»), μέχρι τους σύγχρονους μύθους που διατηρούν τον επιστημονικοφανή σεξισμό.
Με λόγο που συνδυάζει το υπαρξιακό με το ειρωνικό, το προσωπικό με το διακειμενικό, η Αμάντα Μιχαλοπούλου παραδίδει ένα μυθιστόρημα-σχόλιο πάνω στη συγγραφή, την πίστη, τη γυναικεία φύση και την ανάγκη για διάλογο με το ίδιο μας το υποσυνείδητο.