Apocalypse Now: Η συγκλονιστική ιστορία πίσω από τα παρασκήνια της πιο χαοτικής ταινίας

Λίγες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου έχουν συνδεθεί τόσο έντονα με το χάος και την υπερβολή όσο το επικό πολεμικό φιλμ του Φράνσις Φορντ Κόπολα, «Apocalypse Now» (1979). Όχι μόνο αποτύπωσε την παράνοια του πολέμου στο Βιετνάμ με αξεπέραστη εικαστική δύναμη, αλλά και η ίδια η παραγωγή της εξελίχθηκε σε έναν εφιάλτη που συχνά αντικατόπτριζε τον παραλογισμό που επιχειρούσε να απεικονίσει.

Ο ίδιος ο Κόπολα, μετά την προβολή της ταινίας στο Φεστιβάλ Καννών του 1979, περιέγραψε την εμπειρία της δημιουργίας της ως εξής:

«Ο τρόπος που φτιάξαμε την ταινία ήταν ακριβώς όπως οι Αμερικανοί στο Βιετνάμ: Ήμασταν μέσα στη ζούγκλα, υπερβολικά πολλοί, με υπερβολικά πολλά χρήματα και εξοπλισμό, και σιγά-σιγά τρελαθήκαμε».

Αν και τα προβλήματα της παραγωγής είχαν γίνει γνωστά ήδη από τότε – οικονομικά αδιέξοδα, αντικαταστάσεις ηθοποιών, προβλήματα υγείας και ακραία καιρικά φαινόμενα – το πλήρες μέγεθος της τρέλας αποκαλύφθηκε το 1991, με το ντοκιμαντέρ «Hearts of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse», το οποίο βασίστηκε σε υλικό που τράβηξε η σύζυγος του Κόπολα, Ελεονόρα Κόπολα, στα παρασκήνια της παραγωγής.

Μια παραγωγή που ξέφυγε από κάθε έλεγχο

Η ταινία, εμπνευσμένη από το μυθιστόρημα «Η Καρδιά του Σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ, θεωρείται σήμερα αριστούργημα του κινηματογράφου. Όμως, τότε λίγο έλειψε να μην ολοκληρωθεί ποτέ. Τα γυρίσματα, που ξεκίνησαν στις Φιλιππίνες το 1976 και υποτίθεται θα διαρκούσαν πέντε μήνες, τελικά διήρκεσαν πάνω από έναν χρόνο.

Στα πρώτα βήματα της παραγωγής, ο Κόπολα απέλυσε τον αρχικό πρωταγωνιστή, Χάρβεϊ Καϊτέλ, και τον αντικατέστησε με τον Μάρτιν Σιν, ο οποίος στη συνέχεια υπέστη σοβαρό καρδιακό επεισόδιο κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Οι φυσικές καταστροφές δεν έλειψαν: ένας τυφώνας κατέστρεψε ολοσχερώς πανάκριβα σκηνικά, ενώ πολλοί από τους ηθοποιούς και τα μέλη του συνεργείου αρρώστησαν από παράσιτα ή παρασύρθηκαν σε ακραία κατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών.

Η κατάσταση έγινε ακόμη πιο δύσκολη με την άφιξη του Μάρλον Μπράντο, ο οποίος εμφανίστηκε υπέρβαρος και ανέτοιμος για τον ρόλο του Συνταγματάρχη Κουρτς, αναγκάζοντας τον Κόπολα να αλλάξει το σενάριο και να προσαρμόσει το φινάλε της ταινίας. Η ταινία εκτροχιάστηκε οικονομικά, φέρνοντας τον Κόπολα στα όρια της χρεοκοπίας. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα της Ελεονόρας Κόπολα, ακόμη και όταν ολοκληρώθηκαν τα γυρίσματα, ο σκηνοθέτης πίστευε ότι είχε μόλις 20% πιθανότητες να παραδώσει μια ολοκληρωμένη και κατανοητή ταινία.

Σαν να ζούσαν τον δικό τους πόλεμο

Ο Ολλανδός φωτορεπόρτερ Chas Gerretsen, που εργάστηκε στο πλατό για έξι μήνες, περιέγραψε την εμπειρία του ως σχεδόν εξίσου χαοτική με τον ίδιο τον πόλεμο στο Βιετνάμ:

«Το Βιετνάμ ήταν τρέλα. Το Apocalypse Now ήταν μόνο λίγο λιγότερο τρελό».

Οι συνθήκες στα γυρίσματα ήταν ακραίες: υγρασία που σε έπνιγε, λάσπη μέχρι το γόνατο, έντομα, επικίνδυνα πόσιμα νερά, και αδιάκοπες τροπικές καταιγίδες. Όπως είπε ο ηθοποιός Ντάμιεν Λιικ, που υποδύθηκε έναν πολυβολητή:

«Έβρεχε κάθε μέρα. Όχι απλώς έβρεχε… έβρεχε λες και ο ουρανός ήταν εξαγριωμένος μαζί σου».

Η απομόνωση και η νοσταλγία για την πατρίδα άρχισαν να επηρεάζουν το ηθικό του συνεργείου, που ένιωθε όπως οι Αμερικανοί στρατιώτες του Βιετνάμ: απομονωμένοι σε ένα ξένο και αφιλόξενο τοπίο. Κάποιοι έκαναν πολύωρα ταξίδια κάθε Σαββατοκύριακο μέχρι τη Μανίλα για να παρακολουθούν αεροπλάνα να απογειώνονται για τις ΗΠΑ.

Ένα αβέβαιο τέλος

Το μεγαλύτερο αγκάθι της παραγωγής ήταν το φινάλε. Ο Κόπολα δυσκολεύτηκε αφάνταστα να το ολοκληρώσει, προσπαθώντας διαφορετικές εκδοχές χωρίς ποτέ να αισθάνεται ικανοποιημένος. Στο ντοκιμαντέρ, ακούγεται να λέει:

«Καμία μέθοδος μου δεν λειτουργεί για αυτό το τέλος. Ίσως η μεγαλύτερη νίκη είναι να παραδεχτώ ότι δεν μπορώ να το κάνω».

Παρόλα αυτά, το καστ παρέμεινε πιστό στον σκηνοθέτη. Όπως λέει ο Λιικ:

«Οι ηθοποιοί θα περνούσαν μέσα από τη φωτιά για τον Φράνσις. Τους έδινε ελευθερία να πλάσουν τον χαρακτήρα τους και μετά το διαμόρφωνε σε αυτό που ήθελε».

Η δημιουργία του «Hearts of Darkness»

Η επεξεργασία του υλικού της Ελεονόρας Κόπολα από τους σκηνοθέτες Fax Bahr και George Hickenlooper αποκάλυψε ένα μοναδικό χρονικό μιας δημιουργικής αποσύνθεσης αλλά και ανείπωτης επιμονής. Ο Bahr θυμάται ότι έπρεπε να επεξεργαστούν πάνω από 80 ώρες υλικού. Η πρώτη εκδοχή του ντοκιμαντέρ ξεπερνούσε τις 4,5 ώρες.

Μία από τις πιο συγκλονιστικές ανακαλύψεις ήταν οι ηχητικές κασέτες που είχε ηχογραφήσει η Ελεονόρα, όπου ακούγεται ο Κόπολα σε προσωπικές του στιγμές αμφιβολίας και απόγνωσης. Αυτές οι αποκαλύψεις έδωσαν στο ντοκιμαντέρ έναν ιδιαίτερα ανθρώπινο και αυθεντικό χαρακτήρα.

Ο ίδιος ο Κόπολα έδωσε στους δημιουργούς πλήρη ελευθερία, με μοναδικό όρο να είναι ειλικρινείς. Μάλιστα, ζήτησε η αφήγηση να γίνει από την ίδια του τη σύζυγο, καθώς το ντοκιμαντέρ ήταν κατά κάποιο τρόπο η δική της οπτική της ταινίας.

Ένας μύθος που άντεξε στον χρόνο

Σήμερα, τόσο το «Apocalypse Now» όσο και το «Hearts of Darkness» θεωρούνται πολιτιστικά μνημεία του κινηματογράφου. Η αναγεννημένη, σε 4K ποιότητα, έκδοση του ντοκιμαντέρ επαναφέρει στη μνήμη το πόσο λεπτή είναι η γραμμή ανάμεσα στην ιδιοφυΐα και την καταστροφή.

Ίσως όπως είπε ο Bahr, να μη γίνει ποτέ ξανά κάτι τέτοιο στον κινηματογράφο:

«Ήταν μια τόσο μοναδική στιγμή στην ιστορία του σινεμά. Δεν πιστεύω ότι θα μπορέσει ποτέ ξανά κάποιος να κάνει κάτι παρόμοιο.»