American Psycho: H ανατριχιαστική ρουτίνα του Πάτρικ Μπέιτμαν σήμερα είναι…νορμάλ

Πριν από 25 χρόνια, στο άψογο αλλά λιτό διαμέρισμά του στο Μανχάταν, οι θεατές γνώρισαν για πρώτη φορά τον Πάτρικ Μπέιτμαν μέσα από την εντατική του «ρουτίνα». Σήμερα αυτή η ρουτίνα μάλλον μας φαίνεται…φυσιολογική.

Στην κινηματογραφική μεταφορά του 2000 του «American Psycho», ο Κρίστιαν Μπέιλ ενσαρκώνει τον γιάπη επενδυτικό τραπεζίτη – και, ίσως, νυχτερινό κατά συρροή δολοφόνο – ο οποίος ξεκινά τη μέρα του φορώντας μάσκα για τα πρησμένα του μάτια και κάνοντας 1.000 κοιλιακούς με μόνο του ένδυμα ένα λευκό εσώρουχο.

Κατόπιν, περιγράφει με λεπτομέρεια τη δεκάλογη ρουτίνα περιποίησης προσώπου του. (Τα προϊόντα με βάση το αλκοόλ «στεγνώνουν το δέρμα και σε κάνουν να δείχνεις μεγαλύτερος», σημειώνει). Όταν αφαιρεί τη γυαλιστερή φυτική μάσκα προσώπου του, αποκαλύπτεται το πραγματικό του προσωπείο: το άδειο του βλέμμα.

«Υπάρχει η ιδέα ενός Πάτρικ Μπέιτμαν, ένα είδος αφαίρεσης, αλλά δεν υπάρχει πραγματικά εαυτός, μόνο μια οντότητα, κάτι απατηλό», μονολογεί. «Και παρόλο που μπορώ να κρύψω το παγωμένο μου βλέμμα και να σου σφίξω το χέρι και ίσως να νιώσεις πως οι ζωές μας είναι παρόμοιες, εγώ απλώς… δεν είμαι εκεί».

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας — και ακόμα περισσότερο στο βιβλίο του 1991 του Μπρετ Ίστον Έλις — ο Μπέιτμαν είναι εμμονικός με τα brands και τα καταναλωτικά αγαθά, απαριθμώντας τις γνώσεις του και κρίνει τους άλλους από τις επιλογές τους. Σήμερα, το φάντασμά του πλανάται στο διαδίκτυο, μέσα από τις υπερκαταναλωτικές συμπεριφορές στα social media που κάνουν την εμμονή του να μοιάζει σχεδόν φυσιολογική.

Οι influencers αναρτούν με λεπτομέρεια τα πρωινά και βραδινά τους rituals, από τις ρουτίνες γυμναστικής μέχρι τις πολύπλοκες περιποιήσεις προσώπου, που μοιάζουν ατελείωτες. Η τάση του “morning shed”, που έγινε viral στο TikTok, περιλαμβάνει την απομάκρυνση μάσκας ενυδάτωσης, αυτοκόλλητων κατά των ρυτίδων, ταινιών για το πιγούνι, ταινίας για το στόμα, LED μάσκες, ρόλερ μαλλιών και περιτυλίγματα σώματος — όλα φορεμένα κατά τη διάρκεια της νύχτας. (Το περιοδικό Allure χαρακτήρισε το trend «τη φυλακή του να είσαι διαρκώς ελκυστικός»).

Ο Γιαπ Κούιχμαν, αναπληρωτής καθηγητής Σπουδών Μέσων και Αμερικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, που έχει διδάξει για το βιβλίο και την ταινία, σχολίασε: «Είναι μια ταινία εξαιρετικά επίκαιρη, παρόλο που προβλήθηκε πολύ πριν τα social media». Όπως εξηγεί, βασίζεται στην ίδια αρχή: η εξωτερική εικόνα και τα καταναλωτικά αγαθά καλύπτουν το εσωτερικό κενό.

Παρότι η ταινία απεικονίζει έναν κατά συρροή δολοφόνο, το πιο ανατριχιαστικό στοιχείο είναι η παρουσίαση του «σκληρού καταναλωτισμού» της εποχής — τότε μόνο μέσα από παραδοσιακά μέσα όπως οι διαφημίσεις και τα περιοδικά — που σήμερα μοιάζει να προμήνυε τη σύγχρονη υπερκαταναλωτική κουλτούρα.

Το αφήγημα κορυφώνεται στο λεγόμενο “manosphere” του διαδικτύου, ένα σκοτεινό μέρος που προωθεί προβληματικά και περιορισμένα πρότυπα ανδρισμού. Ο Μπέιτμαν έχει γίνει cult σύμβολο του «άλφα» ή «σίγμα» άνδρα — εσωστρεφής, επιτυχημένος, καλογυμνασμένος, με τέλεια επιδερμίδα και, φυσικά, περιφρόνηση προς τις γυναίκες.

Οι προθέσεις του Έλις με το αρχικό του μυθιστόρημα συνεχίζουν να συζητιούνται, με αρκετούς να το θεωρούν μισογυνικό. Ωστόσο, η σκηνοθετική προσέγγιση της Μέρι Χάρον, σε συνεργασία με τη σεναριογράφο Γκουίνεβιρ Τέρνερ, έχει εκληφθεί από ορισμένους — μεταξύ αυτών και ο Κούιχμαν — ως φεμινιστική.

«Βλέπουμε έναν κατά συρροή δολοφόνο, αλλά το κάνει με τέτοια υπερβολή και ο Κρίστιαν Μπέιλ τον παίζει τόσο καλά, που δεν μπορείς να το πάρεις εντελώς στα σοβαρά», εξηγεί ο Κούιχμαν.

Όλα είναι μια παράσταση — κάτι που η ταινία διαπραγματεύεται συνεχώς. Ο Μπέιτμαν έχει εμμονή με σύμβολα status, όπως η γραμματοσειρά στις επαγγελματικές κάρτες ή μια κράτηση στο μυθικό εστιατόριο Dorsia, αλλά η καθημερινότητά του είναι ασαφής. Οι γύρω του τον συγχέουν με άλλους, οι κρίσεις του αντιμετωπίζονται με αδιαφορία, και οι δολοφονίες του φαίνεται σαν να μην έγιναν ποτέ.

«Η ταυτότητά του ως δολοφόνος είναι τόσο αληθινή — ή τόσο ανύπαρκτη — όσο και η ταυτότητά του ως καταναλωτή ή τραπεζίτη», τονίζει ο Κούιχμαν. «Γίνονται εναλλάξιμες, και αυτό είναι το πραγματικό τρομακτικό στοιχείο του American Psycho».

Παρότι το μυθιστόρημα μπορεί να ιδωθεί ως σάτιρα του πλούτου και του καταναλωτισμού της Νέας Υόρκης των ‘80s, μπορεί επίσης να θεωρηθεί και ως ένας ύμνος του, εξηγεί ο ίδιος. Έτσι, το πραγματικό μήνυμα μπορεί να έχει χαθεί από τους θαυμαστές του Μπέιτμαν, που ίσως είχαν περισσότερη ανάγκη να το ακούσουν. Στο τέλος, είναι μια αξιολύπητη φιγούρα: εξομολογείται τα εγκλήματά του μόνο για να τον αποκαλέσουν με λάθος όνομα και να τον αγνοήσουν ξανά.

Κι όμως, πολλοί νέοι άνδρες σήμερα ακολουθούν την ίδια εμμονή με την εικόνα, φλερτάροντας με πρακτικές όπως το “looksmaxxing”, ώστε να τελειοποιήσουν τη γνάθο ή το δέρμα τους, εντός ενός διαδικτυακού echo chamber που θυμίζει τους τραπεζίτες που ανταλλάσσουν κάρτες για να αισθανθούν σπουδαίοι. Το “manosphere” απευθύνεται μόνο στον εαυτό του.

«Μπορείς πάντα να είσαι πιο αδύνατος, να δείχνεις καλύτερα», λέει ο Μπέιτμαν στη γραμματέα του όταν την καλεί σπίτι του.

Στο διαδίκτυο, αυτό το μήνυμα παραμένει ζωντανό. Στο American Psycho, η ταυτότητα του Μπέιτμαν είναι ένα κενό κολάζ από ετικέτες, προϊόντα και υπεροπτικές δηλώσεις — ένα προοίμιο για τη σύγχρονη εμπειρία του να ζεις online.